Arabuluculuk Avrupa’da ve Amerika’da 40 yılı yakın süredir uygulanan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Aralarında davaya konu olmuş veya olabilecek bir uyuşmazlık olan kişilerin meseleyi bir arabulucu eşliğinde karşılıklı olarak müzakere ederek çözüme kavuşturdukları bir süreçtir.
Dünyadaki gelişimine paralel olarak arabuluculuk ülkemizde 1990’lı yılların sonu itibarıyla, özellikle başta akademik çevrelerce üzerinde durulan ve tartışmalar yapılan ve bilimsel makaleler, raporlar yazılan bir konuydu. Konu hakkındaki bilimsel tartışma ve çalışmaların istenen yoğunluğa ulaşması ile birlikte bu konuda yasa çalışmaları yapmak için bir bilim komisyonu kuruldu. Komisyonunun uzun süre dünya örneklerini inceleyerek yaptığı çalışmanın sonunda 03.06.2008 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisine sevk edilen “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Tasarısı”, 7 Haziran 2012 tarihli oturumunda kabul edilerek yasalaştı.
• 6325 sayılı “Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu” ile hukuk sistemimize dahil olmuştur. Bu sayede, aslında toplumumuzda yeri çok eskiye dayanan bu sistemin hukuki düzende de yerini alması ve birtakım hukuki sonuçlar doğurması sağlanmıştır.
• Uyuşmazlığın, Tarafların üzerinde karşılıklı anlaştıkları, taraflar arası iletişimi kolaylaştıran, bağımsız ve tarafsız, üçüncü bir kişi nezdinde müzakere edilerek çözümlenmeye çalışıldığı bir süreçtir.
• Taraflar arasındaki uyuşmazlık ve bundan kaynaklı huzursuzluk neden ve sonuç ilişkilerini azaltarak iş ve kişisel ilişkileri koruyan işbirliğine dayalı bir kurumdur.
• Gerek mahkeme dışı gerekse mahkeme aşamasında, uyuşmazlığın Tarafların etkin katılımıyla çözülmesini sağlayan etkili bir çözüm yöntemidir. Kontrol ve karar taraflardadır.
• Uyuşmazlıkların kısa sürede ve ekonomik bir biçimde çözümlenmesine hizmet eder.
• Yargılamadan daha esnektir. Taraflar, yargılamada uyulması gereken prosedüre (usul kuralları) tabi olmadıkları için özel çözümler ve yaratıcı sonuçlar çerçevesinde uzlaşma sağlayabilirler. Mahkeme tek bir karar verebilecekken, arabuluculuk her bir tarafın memnuniyetini sağlayabilecek çözüm seçenekleri ve esnekliği sunar.
• Arabuluculukta her iki taraf birden kazanır. Sürecin Kaybedeni Yoktur.
• Tarafların talepleri doğrultusunda gerçekleştirilen iradi bir müessesedir. Taraflar veya taraflardan biri görüşmelere devam etmek istemez ise; arabuluculuk sona erse de, tarafların diğer hukuki yollara başvurma hakları daima saklıdır.
• Tamamen gizlilik ilkesi dahilinde yürütülen bir süreçtir. Tarafların bu süreç için hazırlayıp sundukları bilgi ve belgeler, tüm katılımcılar için sıkı surette gizliliğe tabidir. İleride olası bir mahkeme sürecinde delil olarak ileri sürülemeyeceği gibi taraflar arabulucudan tanıklık etmesini de isteyemezler. Bu sayede taraflar korkusuzca ve özgürce fikirlerini ortaya koyarak ortak bir çözüm arayabilirler.
Arasında hukuki bir uyuşmazlığı olan kişiler bunu çözmek için üçüncü bir kişinin yardımına ihtiyaç duyduğu her zaman arabulucuya başvurabilir. Türkiye’de arabuluculuğa dava açılmadan önce ya da dava sırasında başvurulabilir. Dava öncesi arabuluculukta taraflar anlaşmaya varırlarsa artık davaya gerek kalmayacaktır. Taraflar dava açıldıktan sonra hâkimler tarafları arabuluculuk hakkında bilgilendirilirler. Arabuluculuğa gitmek isterlerse hâkim duruşmayı en çok iki kez üç aya kadar erteleyebilir. Taraflar anlaşırlarsa mahkeme davayı görmeyi bırakır ve artık tarafların anlaştıkları metin geçerli olur. Anlaşamazlarsa dava kaldığı yerden devam eder ve olay hakkında mahkeme karar verir.
• Tarafsız ve bağımsız bir tür iletişim uzmanıdır. Taraflar arasındaki iletişimin doğru ve etkin bir şekilde gerçekleşmesine çalışır. Tarafların kopma noktasına gelen ilişkilerini yeniden yapılandırmaya yardımcı olur.
• Tarafların hiçbir şekilde baskı altında kalmadan, menfaatlerine en uygun çözümü bulmaları için rahat ve özgür bir müzakere ortamı sağlar.
• Uyuşmazlığın olası bir hukuki süreçte ortaya çıkabilecek ihtimallerinden çok tarafların anlaşmaya en uygun olduğu noktalarda buluşmalarına hizmet eder.
• Arabulucu taraflara rahat ve özgür bir müzakere ortamı yaratmak suretiyle, olabilecek “tüm çözüm önerilerinin” masaya konmasına ve bu çözüm önerileri arasından tarafların kendi çözümlerini kendilerinin bulmasına yardımcı olur.
• Uyuşmazlık konusu hususları ayıklayarak tarafların çözüme daha çabuk ulaşmalarını sağlar.
• Uyuşmazlık içinde bulunan tarafları bir çözüm üzerinde uzlaşmaları için zorlayamaz.
• Arabuluculuğun her aşamasında, tarafların gönüllüklerini kontrol eder.
Arabuluculuğun tüm dünyada kabul görmüş temel ilkeleri vardır. Bu ilkeler arabuluculuğun ortak dilini oluşturur. Bunlardan ilki iradilik ilkesidir. İradilik tarafların arabuluculuğa başvurmada, başvurdukları arabuluculuğu yürütmede ve yürütülen süreci sonlandırmada her an özgür olduklarını anlatır. Kimse bir arabuluculuk sürecine başvurmaya, sürdürmeye ve anlaşmaya veya anlaşmamaya zorlanamaz. Tarafların her aşamada süreçten çekilme hakkı vardır. Arabuluculuğun ilkelerinden birisi de eşitliktir. Arabuluculuğa katılan taraflar, ekonomik durumlarına, sosyal statülerine bakılmaksızın eşit haklara sahiptirler. Arabulucu da süreç boyunca taraflar arasındaki eşitliği gözetmekle yükümlüdür. Arabuluculukta bir tarafın söz hakkı engellenemeyeceği gibi, sürecin dışında da bırakılamaz. Arabuluculuğun en önemli ilkelerinden birisi gizliliktir. Arabulucu, taraflar ve sürece katılan diğer kişiler arabuluculuk boyunca konuşulan ve görüşülenleri gizli tutmakla yükümlüdür. Ancak taraflar karşılıklı olarak anlaştıkları konularda gizliliği kaldırabilirler. Aynı şekilde arabuluculuk sürecindeki notlar, teklifler, görüşler, kabuller de mahkemede delil olarak kullanılamaz ve bu sayılanlar hakkında tanıklık da yapılamaz. Buna rağmen delil olarak kullanılır ve hakkında tanıklık yapılırsa mahkeme bunları karar verirken dikkate alamaz. Diğer bir ilke de tarafsızlıktır. Arabulucu süreç boyunca tarafsız olmak zorundadır. Arabulucu bir tarafı tutamaz, süreci bir tarafın işine gelecek şekilde yönetemez. Arabulucu tarafsızlığından şüphe edilmesine neden olabilecek her türlü tutum ve davranıştan kaçınmak zorundadır.